برجسته‌شدن شکاف‌های جغرافیایی در کانکور طالبانی؛ افزایش داوطلبان در جنوب و کاهش شدید در مرکز
با آن که شمار مجموعی شرکت کنندگان آزمون کانکور در سال ۱۴۰۳ نسبت به چهار سال پیش به‌دلیل ممنوعیت آموزش دختران در سراسر ولایت‌ها به‌گونه‌ی چشم‌گیر کاهش یافتهاست اما بررسی دقیق‌تر آزمون کانکور در سال‌های پسین نشان می‌دهد که الگوهای شرکت در آزمون کانکور در ولایت‌ها به‌گونه‌ی بارزی تغییر یافتهاست؛ ولایت‌های جنوبی و شرقی کشور در مقایسه با سال‌های گذشته، افزایش قابل‌توجهی را در شمار داوطلبان آزمون کانکور گواه بوده‌اند و در برابر ولایت‌های مرکزی چون دایکندی و بامیان و شهرهای بزرگ چون کابل، پایتخت، هرات، بلخ و غزنی کاهش قابل توجهی را تجربه کرده‌اند.
در این گزارش «دیدگاه کابل»، شمار داوطلبان کانکور ولایت‌های مختلف در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۳ خورشیدی مقایسه شده‌است تا چشم‌اندازی از تفاوت آزمون کانکور طالبان با آزمون کانکور آخرین سال نظام جمهوری ارایه شود.
مقایسه‌ی نسبت درصدی شرکت‌کنندگان کانکور ولایت‌های مختلف با مجموع شرکت‌کنندگان کانکور در این دو سال، نشان می‌دهد که در ولایت‌هایی چون قندهار، پکتیکا، ننگرهار و پکتیا نسبت اشتراک دانش آموزان در کانکور در مقایسه با دیگر ولایت‌ها به‌گونه‌ی چشم‌گیر افزایش یافته و حتا نزدیک به دو برابر شده‌اند.
به‌گونه‌ی مثال، در پکتیا در سال روان خورشیدی، ۲۱۶۷ تن در کانکور اشتراک کرده‌اند که ۲.۵۴ درصد مجموع اشتراک‌کنندگان کانکور در سراسر کشور در سال روان را تشکیل می‌دهند؛ در حالی که سه سال پیش در آخرین ماه‌های نظام جمهوری، مجموع شرکت‌کنندگان کانکور از این ولایت تنها ۱.۶۴ درصد شمار اشتراک‌کنندگان کل کشور در سال ۱۴۰۳ را تشکیل می‌دادند. در پکتیکا نیز این آمار، از ۰.۵۷ در سال ۱۴۰۰ به ۰.۹۴ درصد در سال ۱۴۰۳ رسیده است. مقایسه‌ی آمارها نشان می‌ٔهد که درصدی شرکت‌کنندگان کانکور در ننگرهار نیز از ۷ درصد کل کشور در سال ۱۴۰۰ به ۱۰.۵ درصد کل کشور در سال ۱۴۰۳ افزایش یافتهاست. همچنین در لوگر از ۱.۶ به ۲.۶ درصد، در خوست از ۲.۷ به ۳.۶ درصد و شمار شرکت‌کنندگان آزمون کانکور از قندهار نیز از ۱.۸ درصد در سال ۱۴۰۰، به ۲ درصد شمار اشتراک‌کنندگان کل کشور در سال ۱۴۰۳ رسیده‌است.
آمار نشان می‌دهد که در ولایت‌های دیگری چون زابل، هلمند و لغمان نیز میزان کاهش شمار اشتراک‌کنندگان آزمون کانکور به‌دلیل ممنوعیت دختران در سال جاری، نظر به آخرین سال نظام جمهوری محدود بوده و حتا مقایسه‌ی آن با درصدی مجموع شرکت‌کنندگان کانکور سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که این ولایت‌ها در کانکور سال ۱۴۰۳، درصدی بیشتری از مجموع شرکت‌کنندگان کانکور را نسبت به کانکور چهار سال پیش به‌خود اختصاص داده‌اند.
آمار داوطلبان کانکور پسر در ولایت‌های جنوبی و شرقی کشور در حالی افزایش یافتهاست که دانش‌آموزان هراتی و بلخی در سال ۱۴۰۳، به‌ترتیب تنها ۲.۷ و ۴.۷ درصد شمار شرکت‌کنندگان کانکور را تشکیل می‌دهند. این آمار در سال ۱۴۰۰ شمسی به ترتیب ۵.۲ درصد و ۷ درصد کل اشتراک‌کنندگان کانکور را تشکیل می‌دادند.
یافته‌های «دیدگاه کابل» نشان می‌دهد که در کابل، پایتخت، غزنی، دایکندی و بامیان نیز شمار اشتراک‌کنندگان آزمون سراسری کانکور به‌شدت کاهش یافته است. در پایتخت کشور درصدی شرکت کنندگان کانکور از ۲۵ درصد کل کشور در سال ۱۴۰۰ به ۲۱ درصد کل کشور در سال ۱۴۰۳ کم شده‌است و این کاهش در بخش‌های غربی پایتخت بیش‌تر از دیگر بخش‌های کابل بوده و شماری از مکتب‌ها تا یک سوم دانش‌آموزان دوره‌ی لیسه‌ی‌شان را از دست داده‌اند. به‌گونه‌ی مثال، از لیسه‌ی پسرانه‌ی عبدالرحیم شهید در ناحیه‌ی سیزدهم شهر کابل در آخرین سال نظام جمهوری، ۹۴۱ دانش‌آموز در آزمون کانکور شرکت کرده‌بودند اما این آمار در سال ۱۴۰۳ تنها به ۳۴۱ دانش آموز می‌رسید.
در سایر ولایت‌ها چون دایکندی نیز آمار شرکت‌کنندگان کانکور از ۲.۱ درصد کل کشور در سال ۱۴۰۳ به ۱.۲ درصد کاهش یافته است. در غزنی هم آمار، از کاهش شمار داوطلبان آزمون کانکور از ۴.۴ درصد به ۳.۳ درصد خبر می‌دهد.
به‌نظر می‌رسد که افزایش داوطلبان کانکور پسر در ولایت‌های جنوب و شرق کشور و برعکس کاهش داوطلبان در شهرهای بزرگ و ولایت‌های مرکزی افغانستان از عامل‌های متعددی متاثر شده‌باشد. تفاوت برجسته‌ی جغرافیایی در میزان داوطلبان کانکور می‌تواند در دید گسترده‌تر، نمایان‌گر تفاوت و شکاف عمیق‌تر جغرافیایی- اجتماعی ناشی از حاکمیت طالبان در کشور باشد. به‌نظر می‌رسد که با حاکم‌شدن طالبان، جوانان در ولایت‌های جنوبی و شرقی که نسبت به شهرهای بزرگ و ولایت‌های مرکزی افغانستان از پایگاه‌ّهای مردمی این گروه به‌شمار می‌رود، از تحولات سیاسی – اقتصادی ناشی از روی‌کار آمدن طالبان کم‌تر متاثر شده و در نتیجه از انگیزه و امیدواری بیشتری برای آینده‌ی کشور نسبت به دانش‌آموزان ولایت‌های مرکزی و شهرهای بزرگ کشور برخوردارند.
مدیر یک لیسه در ناحیه‌ی سیزدهم شهر کابل به «دیدگاه کابل» می‌گوید که در سه سال پسین با وخیم‌شدن شرایط اجتماعی و اقتصادی بسیاری از دانش‌آموزان نوجوان این لیسه بنابر شرایط وخیم اقتصادی، مجبور شده‌اند به کشورهای همسایه بروند.
مدیر این لیسه می‌گوید که در کنار شرایط اقتصادی، نداشتن چشم‌انداز روشن برای فراهم بودن شرایط تحصیلی باکیفیت در مقطع‌های بالاتر و همچنین نبود چشم‌انداز شرایط کاری خوب و برابر در آینده نیز جوانان را سرخورده کرده و سبب روگردانیدن دانش‌آموزان از تحصیل شده‌است.
از طرف دیگر در سال‌های گذشته درصدی اشتراک دختران از ولایت‌های جنوب و شرق کشور نسبت به مرکز و شمال کشور بسیار پایین بود که با منع آموزش دختران، این امر نیز توانسته به خودی خود سبب افزایش فیصدی داوطلبان کانکور در جنوب و شرق کشور نسبت به سایر ولایت‌ها باشد.
اداره‌ی ملی امتحانات طالبان هفته‌ی گذشته (یک‌شنبه، ۳۱ سرطان) نتیجه‌ی آزمون سراسری کانکور را اعلام کرد. در مجموع، ۸۷ هزار و ۴۳۸ پسر در کانکور سال روان شرکت کرده‌بودند. این دومین سال پیاپی است که نتیجه‌ی آزمون سراسری کانکور بدون شرکت دختران برگزار می‌شد. در سال ۱۴۰۰ اما مجموع سپری‌کنندگان آزمون کانکور نزدیک به ۱۸۰ هزار تن بودند.
